Sozuqlarnıñ fonetik özellikleri ve imlâları


       Sozuqlar hava aqımınıñ boğazdan ve ağız boşluğından, çeñeler açıq olğan halda hiç bir engelsiz çıqmasından hasıl olurlar. Ayrı sozuqlarnıñ imlâsı:

1) a - artsıra, qalın, tüz, keñiş sozuqtır, âdeta qısqa telâffuz etilir. Uzuncaraq telâffuzı Arabçadan alınma bazı sözlerde (bâriz, âşıq, âdet kibi) rast kelir ve bu uzunlıq yazıda â şeklinde harf töpesine "tüzeltme işareti" ketirmek ile kösterilir. Tüzeltme işaretiniñ g, k, l tutuqlarından soñ kelgen â töpesine ketirilmesi (gâvur, kâr, lâkin kibi) hem sozuq, hem tutuqnıñ yımşaq telâffuz etilmelerine işarettir. Arabçadan alınma saat, musaade, mudafaa kibi sözlerde tekrarlı telâffuz etilir.

2) e - aldsıra, ince, tüz, keñiş sozuqtır, söznüñ başı, ortası ve soñunda rast kelir. Arabçadan alınma teessüf, teessürat kibi sözlerde tekrarlı telâffuz etilir.

3) ı - artsıra, qalın, tüz, tar sozuqtır , açıq hece oluştırırken (Qı-rım, tı-raş kibi) eşitilmez derecede qısqa telâffuz etilir. Söz kökleri ve yalğamalar terkibinde bulunır.

4) i - aldsıra, ince, tüz, tar sozuqtur, açıq hece oluştırırken (ti-lim, yi-git kibi) eşitilmez derecede qısqa telâffuz etilir. Söz başında kelgende (iş, iri, inad kibi) uzuncaraq telâffuz etilir, amma bu uzunlıq fonemik olmağanı içün yazıda farqlı kösterilmez. Söz kökleri ve yalğamalar terkibinde bulunır.

5) o - artsıra, qalın, yuvarlaq, keñiş sozuqtır. Kökel morfemlerniñ ekinci ve üçünci hecelerinde (qoqoroz, lololo kibi) pek seyrek bulunır, yalğama morfemler terkibinde bulunmaz.

6) ö - aldsıra, ince, yuvarlaq, keñiş sozuqtır. Kökel morfemlerniñ birinci hecesınde bulunır, yalğama morfemler terkibinde bulunmaz.
7) u - qalın, artsıra, yuvarlaq, tar sozuqtır. Tüzeltme işaretinen mevlûd, alûde, salût kibi yazılışlarda û özünden öñde kelgen l'nıñ yımsaqlığına işaret eter.
8) ü - aldsıra, ince, yuvarlaq, tar sozuqtır. Ekinci, açıq hecede kelgende i kibi telâffuz etilir, amma dudaq çekimi qaidesi uyarınca ü yazılır.

 

 

 

 

 

S A A T
 
BAYRAĞIMIZ
 

BİLGİLERİNİZ
 
Bilgileriniz sistemimize kaydedilmektedir.
 
Şimdiye kadar 1 ziyaretçi Gelmiştir. Göçürülemez © 2010 ANIL ÜNAL

Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?

Ücretsiz kaydol